Ekzistenca e Zotit dhe problemi i së keqes.
Kjo ese argumenton se ekzistenca e të keqes nuk përbën një rast as të logjikshëm e as të mundshëm kundër ekzistencës së Zotit dhe se Islami, përmes një teodiseje gjithëpërfshirëse, ofron një zgjidhje sistematike të problemit të së keqes. Ky punim është në thelb një përmbledhje dhe përkthim i hulumtimit fenomenal të Dr. Sami Ameri mbi këtë temë.
Guri i Paluajtshëm.
Nuk ndodh rrallë që diskursi ateist të përqëndrohet mbi të keqen. George Bΰchner, një poet ateist gjerman, e quan problemin e së keqes “gurin e palëvizshëm të ateizmit”. Gjatë një debati në 2013-ën me titull “Origjina e jetës: Evolucion apo Krijim”, ateisti Michael Ruse deklaroi qartë se arsyeja e vetme që qëndron pas refuzimit të tij për të besuar në Zot ishte problemi i së keqes. Në veprën e tij të famshme: Zoti ekziston: Si ndryshoi mendjen ateisti më i njohur në botë, ish-ateisti Antony Flew pohon se, veçanërisht në botën perëndimore, problemi i së keqes përfaqëson argumentin më të shpeshtë në favor të ateizmit. Kjo nuk vlen vetëm për sferat intelektuale.
Në një studim bashkëkohor, amerikanët u pyetën: “Ç’pyetje do t’i bënit Zotit, nëse do të ishit të bindur që do të merrnit një përgjigje?” Pyetja më e zakonshme ishte: “Pse ka dhimbje dhe vuajtje në botë?”
Kanë ekzistuar gjithnjë dy mendime themelore midis ateistëve përsa i përket problemit të së keqes. Kampi i parë, – në të cilin, sipas Timothy J. Keller (i krishterë), bën pjesë shumica e filozofëve të krishterë – argumenton se ekzistenca e së keqes nuk hedh poshtë ekzistencën e Zotit. Me fjalë të tjera, ata nxjerrin në pah saktësisht argumentin e palogjikshëm se ekzistenca e së keqës është provë në favor të ateizmit. Kampi i dytë është ai i teodicistëve, të cilët shkojnë përtej kësaj dhe përpiqen të kuptojnë Urtësinë e Zotit në lidhje me lejimin e ekzistencës së së keqes.
Kjo ese prezanton teodisenë gjithëpërfshirëse të Islamit Suni, atë që buron tërësisht nga tekstet tona të shenjta të ruajtura (Kur’ani dhe Suneti autentik), përkundrejt shtrembërimit të Shkrimeve të mëparshme që privon shumë teologë nga ofrimi i një teodiseje koherente. William Montgomery Watt thekson se, brenda Islamit, ishin vetëm disa sekte revizioniste si Mutezilitët – të cilët u përpoqën të gjenin një lidhje mes Kuranit dhe filozofisë greke përmes një ideologjie hibride – që e përfshinë çështjen e së keqes në literaturën e tyre; shkrimet sunite rrallë tentuan ta bënin këtë. Mendësia sunite, e cila e përqafoi plotësisht shpalljen, nuk e pati të vështirë ta shihte Urtësinë Hyjnore si ndërthurësen e fijeve të dhimbjes dhe vuajtjes në një narrativë të shkëlqyer; një narrativë që harmonizon mëshirën me drejtësinë; një narrativë ku, nga dhimbja, buron një fund i lumtur; një narrativë që e cilëson “gurin e palëvizshëm” si një themel të fortë për lartësimin shpirtëror të njeriut.
Çfarë e bën të keqen një problem?
E keqja në botë ka qenë gjithmonë një problem, por vetëm në shekujt e fundit është përkthyer në një revoltë ndaj Zotit dhe fesë. Pse ndodh kjo? Çfarë ka ndryshuar tani?
Jeta e parë si e paqëllimtë
Riorientimi gradual i mendësisë perëndimore nga “qëllimi i jetës” në “cilësinë e jetës” ishte një nënprodukt i periudhës së Iluminizmit në Evropën e shekullit të 18-të. Ky ndryshim radikal i fokusit, ku mënyra e jetesës së njerëzve zëvendësoi ndjekjen e një qëllimi më të jashtëzakonshëm, është edhe arsyeja që eventualisht i bëri zhgënjimet e jetës gjithnjë e më të padurueshme. Kur tërësia e ekzistencës reduktohet vetëm në jetën e kësaj bote dhe kur jeta nuk shihet më si një mjet për një qëllim më madhor, është e pritshme që objektivat e vetëm – dhe, potencialisht, të paarritshëm, – të jenë sigurimi i kënaqësisë së menjëhershme dhe shmangia e vuajtjes.
- S. Lewis ka thënë:
Për njerëzit e mençur të kohërave të mëparshme, pikëpyetja kryesore ka qenë se si ta përshtatnin shpirtin me realitetin dhe përgjigjja ka qenë dija, vetëdisiplina dhe virtyti. Për magjinë (e kohërave të vjetra) dhe shkencën e aplikuar (të kohëve moderne), problemi qëndron në mënyrën se si t’i nënshtrohet realiteti dëshirave të njerëzve.
Për këtë arsye, nuk është çudi që komunitetet perëndimore, në veçanti, pavarësisht nga luksi dhe komoditetet e tyre të shumta, kanë pasur vështirësinë më të madhe në përballjen më problemin e së keqes. Siç e ka cilësuar dhe Victor Frankl-u, “Në ditët e sotme, njerëzve nuk u mungojnë mjetet dhe kushtet e jetesës, por një motiv për të jetuar”. Pakuptimësia është ajo e që e bën jetën një burg në të cilin banorët pëplasen furishëm mes mureve të jetës dhe vdekjes, në panik nga çdo thumbim. Në një jetë të pakuptimtë, çdo pickim është një ngjarje e pashpjegueshme, e pashmangshme dhe e rastësishme që mund të klasifikohet vetëm në terma të energjisë dhe materies, dhe përfaqëson vetëm kaos, trazira dhe një tragjedi.
Epoka e ndjeshmërisë së intensifikuar
Është e natyrshme dhe e kuptueshme që problemi i së keqes do të brengosë më së shumti njerëz veçanërisht të ndjeshëm të secilës moshë: njerëz, zemrat empatike të të cilëve vuajnë nga lotët e fëmijëve, nga pafuqia e të moshuarve dhe nga britmat e dhimbjes së një viktime. Megjithatë, kini parasysh se si individi mesatar i kohëve moderne gëzon tani salltanete të paprecedenta falë zhvillimeve teknologjike. Gjithashtu, merrni në konsideratë faktin që përparimet në fushën e mjekësisë kanë bërë të mundur parandalimin e shumë sëmundjeve, menaxhimin e dhimbjes dhe aksesin për personat me aftësi të kufizuara. Ndonëse këto zhvillime i kanë sjellë përfitime jashtëzakonisht të mëdha jetës njerëzore, ato kanë rritur gjithashtu ndjeshmërinë tonë dhe kanë dobësuar tolerancën që kemi ndaj dhimbjes dhe vuajtjes. Kjo është edhe arsyeja se përse shumica e dukurive të cituara nga ateistët për të përshkruar egërsinë e së keqes janë krizat humanitare që ndodhin në kombe më pak të zhvilluara, njerëzit e të cilëve ende vuajnë nga sëmundjet dhe zitë e bukës që pothuajse janë zhdukur në Perëndim.
Lindja e egos
Pas Revolucionit Francez, në altarin e individit u sakrifikua jo vetëm Epoka e Perandorive, por edhe kombet e centralizuara dhe më pas edhe përkatësitë fisnore dhe lidhjet familjare.
Pas pastrimit të rrënojave të mbetura nga ky shkatërrim global i marrëdhënieve, gjithçka mbeti në këmbë ishte egoja njerëzore, tani më monstruoze se kurrë, për shkak se ky rrënim i shoqërisë i la shteg mbizotërimit suprem të formave të reja të individualizmit. Natyrshëm, kur njerëzit ndalojnë së pari vetveten si pjesë e një kolektivi më të madh dhe fillojnë të prioritizojnë interesat e tyre, vuajtjet dhe sprovat e të tjerëve nuk u zgjojnë empati apo solidaritet. Kur prioriteti i parë dhe i fundit i njeriut është vetëm vetja e tij, e keqja nuk është më një problem i rëndomtë, por, në një botë të shurdhër e të pakujdesshme, ajo çon në vetëvrasje të ngadaltë.
Deluzioni i njeriut modern
Zbulimet dhe zhvillimet e epokës moderne i kanë mashtruar njerëzit në një mënyrë të tillë që ata të pretendojnë që mund të kuptojnë plotësisht gjithçka në univers, të përcaktojnë me siguri absolute se çfarë ekziston dhe çfarë nuk ekziston dhe më pas të mohojnë pa hezitim ekzistencën e ndonjë urtësie rreth dukurive që i rrethojnë. Në Epokën Sekulare, Charles Taylor me të drejtë përshkruan se si qëndrimi i shoqërisë ndaj universit ka marrë një kthesë antropocentrike në kohët moderne. Me fjalë të tjera, njeriu sekular tani e percepton veten si Sundues të Universit dhe ka arritur në bindjen se gjithçka që syri i tij nuk mund ta shohë, nuk ekziston dhe çdo gjë që mendja e tij nuk e percepton si të mencur, duhet të jetë marrëzi.
Sfidimi i pyetjes
Është për të ardhur keq kur sheh se sa në vështirësi vihen disa teistë kur pyeten për problemin e së keqes dhe se si i lejojnë ateistit të marrë rolin e hetuesit në bisedë. Para së gjithash, lidhja midis “ekzistencës së të keqes” dhe “ekzistencës së Zotit” nuk duhet lënë asnjëherë pa u kontestuar. Këto janë dy çështje të vecanta që nuk duhen ngatërruar. Shumë njerëz supozojnë se meqënëse e keqja ekziston, Zoti ose duhet të jetë i paditur, ose i pakujdesshëm, ose i paaftë për ta zhdukur atë. Meqënëse Zoti njihet si i Gjithëdijshëm, i Gjithëmëshirshëm dhe i Gjithëfuqishëm, supozimi është që, për rrjedhojë, lejimi i ekzistencës së të keqes nënkupton që Zoti nuk mund të ekzistojë. Megjithatë, edhe vetë Richard Dawkins, themeluesi i Ateizmit të Ri, thotë se mjafton që të imagjinosh që Zoti është mizor dhe ke gjetur një zgjidhje logjikisht të besueshme për këtë rrugë pa krye. Ai shkruan: “Por, për një besimtar më të sofistikuar që beson në një lloj inteligjencë të mbinatyrshme, është fëmijërisht e lehtë të kapërcehet problemi i së keqes. Mjafton të merrni të mirëqënë një zot të keq – si ai që gjendet në secilën faqe të Dhiatës së Vjetër.” Sigurisht, monoteistët, fatmirësisht, do ta hidhnin poshtë këtë mundësi, por kjo nuk e ndryshon faktin që kjo hipotezë e Dawnkins-it zhvlerëson logjikën e rreme e të tepruar të përshkruar më lart. Në fund të fundit, problemi i së keqes është problem për ateistët. Për besimtarët në Zot, ekzistenca e së keqes as nuk përbën problem e as nuk i dëshpëron ata.
Ateistët që vënë në dyshim se përse e keqja ekziston, zbulojnë gjithashtu linja të shumta gabimesh në botëkuptimin e tyre. Së pari, pyetja “pse” nënkupton që dikush supozon se duhet të ketë një shpjegim, duke zbuluar kështu besimin e nënndërgjegjshëm që të gjithë njerëzit kanë në faktin që jeta jonë ka një kuptim. Përndryshe, ne të gjithë thjesht do t’i dorëzoheshim një nihilizmi indiferent ndaj së mirës dhe së keqes. Së dyti, pyetja se përse e keqja ekziston, zbulon se ne e shohim veten si krijesa morale, por kjo cilësi jomateriale e moralit nuk gjen vend në pikëpamjen e ateistëve, në të cilën vetëm ajo që është e prekshme është e vërtetë. Së treti, kjo pyetje tregon se njeriu e cilëson të keqen si anomali dhe të mirën si normë mbizotëruese. Prandaj, përpara se të pyesin “Pse ekziston e keqja?”, njerëzit e drejtë dhe racionalë duhet të bëjnë pyetje si “Pse ka rëndësi e mira?”, “Çfarë është e mira?” dhe “Pse ka kaq shumë të mira?”
Vënia në pikëpyetje e ekzistencës së të mirës do të ishte një pyetje shumë më e vlefshme, sepse vetëm pas identifikimit të parimit dominues mund të kuptohen përjashtimet nga ai parim. Njerëzit do t’i shihnin ligjet e jashtëzakonshme të fizikës, kimisë dhe biologjisë si jokoherente, nësë do të merreshin vetëm me përjashtimet e rralla që devijojnë nga këto ligje. Në të njëjtën mënyrë, ateistët kurrë nuk mund ta kapërcejnë problemin e së keqes, për aq kohë sa nuk gjejnë përulësinë për të pranuar se e keqja është një përjashtim në një botë të mbushur plot e përplot më dukuri të mira, harmonike dhe të bukura. Krahasoni periudhat kur sëmureni me ato kur jeni të shëndetshëm, ose epokat jo produktive me ato frytdhënëse të racës njerëzore, ose momentet kur gjaku ynë rrjedh lirisht ndër arterie kundrejt herëve të papërfillshme në numër kur ai koagulohet, ose dekadat e prosperitetit me ato të shkatërrimit të qytetërimit mesjetar, ose shekujt e përgjumjes me çastet e shpërthimit të vullkaneve, ose mijëvjecarët gjatë së cilëve planetët kanë qëndruar në orbitën e tyre përkundrejt rasteve të paprecedentë kur ata janë përplasur me njëri-tjetrin.
Nga vjen gjithë kjo e mirë mbizotëruese? Energjia dhe materia që notojnë në një botë kaosi dhe pakujdesie kurrsesi nuk mund të prodhojnë një botë ku e rastësishmja qëllon të jetë e mirë. Për ironi, edhe empirizmi shkencor e dëshmon këtë: ligji i dytë i termodinamikës thotë se entropia totale (shkalla e çrregullimit ose e rastësisë) në një sistem të izoluar dhe pa ndikim të jashtëm, është gjithnjë në rritje të vazhdueshme dhe se ky proces është i pakthyeshëm. Me fjalë të tjera, gjërat e organizuara janë të destinuara të prishen dhe të shpërbëhen nëse diçka nga jashtë nuk i rregullon ato. Si të tilla, forcat e verbëra termodinamike as nuk do të mund ta prodhonin e as ta përhapnin kaq gjerësisht të mirën, nëse Krijuesi nuk do t’i mishëronte këto dukuri, në dukje të rastësishme dhe kaotike, në gjërat e mrekullueshme që përjetojmë, të tilla si bukuria, mençuria, gëzimi dhe dashuria.
Duke parë anatominë tonë dhe jo vetëm pallate hipotetike, evolucionistët dikur pretendonin se trupat tanë kanë rreth 180 organe vestigjiale – pjesë trupore që janë kthyer në jofunksionale gjatë rrjedhës së evolucionit njerëzor. Ata nuk e dinin që ky ishte një gjykim i parakohshëm për shkak të hulumtimit joadekuat rreth funksioneve të tyre gjatë shekullit të kaluar, ky numër u zvogëlua gradualisht deri në atë pikë sa anatomistët tani besojnë se është arritur të identifikohet funksioni i secilit prej 180 organeve. Këto “organe vestigjiale” në fakt na drejtojnë drejt një problemi tjetër; pyetjes se përse e keqja ekziston. Ne pretendojmë se kuptojmë gjithçka që ekziston brenda dhe rreth nesh, ndërsa epistemologët pajtohen për faktin se perceptimet dhe madje edhe imagjinatat e njerëzve janë në fakt jashtëzakonisht të kufizuara. Në “Problemin induktiv të së keqes”, William Alston shpjegon se si njerëzit janë skllevër të dënuar të mungesës së të dhënave, të kompleksitetit të gjymtuar të shumë dukurive, të asaj që është e mundur ose e nevojshme metafizikisht, të injorancës që kanë rreth gamës së mundësive dhe vlerave dhe të gjykimeve të tyre të njëanshme si krijesa subjektive. Në kohët moderne, njohuritë tona të paprecedenta duhet të na shpiejnë drejt një përulësie më të madhe se kurrë më parë. Tani më shumë se ndonjëherë, ne mund të vëzhgojmë se sa masivisht komplekse mund të jetë natyra. Një shembull ilustrues i rëndësishëm është efekti i famshëm i fluturës në Teorinë e Kaosit, që thotë se përplasja e krahëve të një fluture në Rio de Zhaneiro, e përforcuar nga rrymat atmosferike, mund të shkaktojë një tornado në Teksas dy javë më vonë”. Kjo na kujton se si faktorët më të paparashikuar, në periudha të gjata kohore, mund të kenë një lidhje shumë të fortë mes tyre.
Çfarë u tha më sipër nuk është veçse një nga shembujt e panumërt që mund të përdoret për të shpjeguar se e keqja nuk është gjithmonë produkt i një progresioni të thjeshtë linear e as i ligjeve natyrore që vetëm shkencëtarët më të trajnuar i kuptojnë. Shumë herë ajo mund të jetë për shkak të një ndërveprimi astronomikisht kompleks të faktorëve që ne nuk arrijmë t’i kuptojmë tërësisht. Prandaj, teistët kanë çdo të drejtë të kundërshtojnë pretendime të tilla si: vdekja e ngadaltë dhe e përvuajtshme e një dreri për shkak të një zjarri në pyll nuk është gjë tjetër veçse një e keqe e pakuptimtë që nuk mund të mbartë kurrfarë urtësie apo të mirë më të madhe. Ndonëse pas ngjarjeve të tilla mund të ketë urtësi të ndryshme (të shtjelluara më poshtë), është e qartë se disa të këqija vihen në lëvizje nga veprimet njerëzore dhe ne kurrë nuk mund të arrijmë një kuptueshmëri të plotë të zinxhirit shkakësor.
Urtësia që qëndron pas së keqes
Kur’ani dhe Suneti nuk pretendojnë thjesht se ekzistenca e së keqes mund të pajtohet në mënyrë racionale me ekzistencën e një Zoti të Gjithëdijshëm, të Gjithëfuqishëm dhe të Plotmëshirshëm. Ata pohojnë gjithashtu se ekziston një urtësi e qenësishme pas asaj që mund të duket e keqe dhe se kjo është arsyja se përse teodiseja sunite përfshin “arsyen e udhëhequr nga shpallja”. Ndërkohë që e dimë se pas çdo “të keqeje” në univers ekziston një urtësi e thellë, ne si qënie të vdekshme mund t’i kuptojmë këto urtësi vetëm në një nivel të përgjithshëm. Në duhet të kuptojmë gjithashtu se një Zot i Urtë nuk mund të na zbulonte çdo urtësi, sepse në këtë mënyrë, sprova me emrin “jetë”, nuk do të konsiderohej më e tillë. Prandaj, këto specifika nuk duhet të hidhen poshtë si iracionale, por përkundrazi, si mbiracionale (përtej aftësisë sonë të të kuptuarit); megjithatë kjo nuk duhet të na pengojë të përpiqemi të kuptojmë pse Zoti i lejon të këqijat që të ekzistojnë. Me fjalë të tjera:
- Zoti është i Gjithëdituri.
- Është në përputhje me Urtësinë e Zotit që kjo e fundit të qëndroje në themel të gjithçkaje që ekziston.
- Është në përputhje me Urtësinë e Zotit që disa të këqija të ekzistojnë për arsye të panjohura.
- Është në përputhje me Urtësinë e Zotit që, në mënyrë që jeta të kualifikohet si sprovë, arsyeja pas çdo të keqeje nuk mund t’u zbulohet menjëherë atyre që janë nën “testim”.
- Është në përputhje me Urtësinë e Zotit që të zbulohen disa prej arsyeve kryesore që qëndrojnë pas së keqes për t’i ndihmuar njerëzit që t’i bëjnë ballë vështirësive të jetës.
Përpara se sa të shqyrtojmë këto urtësi kryesore, duhet thënë se një nga konceptet më themelore në teodisenë sunite është se e keqja e kulluar nuk ekziston. Ibn al-Kajjim (d. 1350), ndoshta teologu më i madh sunit që ka shkruar mbi teodisenë, thotë:
Në këtë botë, e keqja nuk ekziston asnjëherë si një dukuri e pavarur ku nuk përfshihet asnjë dimension i së mirës. Nuk ka asgjë në ekzistencën tonë që mund të quhet e keqe e pastër, sepse çdo e keqe në këtë botë është e mirë nga një këndvështrim apo një tjetër. Për shembull, sëmundja e dëmton trupin nga njëra anë, por nga ana tjetër teston durimin, i rrit aftësitë ripërtëritëse të organizmit dhe madje mund të forcojë imunitetin. Përgjithësisht, të gjitha gjërat më të papëlqyeshme janë të ndërtuara në këtë mënyrë: gjithnjë të vlefshme në një mënyrë apo një tjetër për qenien njerëzore.
Ky parim i artë vlen si për të këqijat që ndodhin natyrshëm, ashtu edhe për të këqijat e kryera nga agjentë të qëllimshëm (njerëzit/xhindët). Zoti i lejon ato të ekzistojnë sepse e mira e ekzistencës tejkalon të mirën e mosekzistencës së tyre. Për të këqijat që ndodhin natyrshëm, merrni parasysh se si vullkanet nuk janë një e keqe e pastër, sepse ato rinovojnë ekosistemin, gjë që mundëson fillimin e jetës në tokë. “Pa shpërthimet vullkanike dhe gjithçka që ato lëshojnë, fermat bujqësore nuk do të ishin në gjendje të kultivonin produkte ushqimore, nuk do të ishin të disponueshme disa materiale ndërtimi dhe atmosfera jonë nuk do të ishtë një mjedis i pasur me oksigjen.” Për të këqijat e kryera nga agjentë të qëllimshëm, kini parasysh se madje edhe ekzistenca e Shejtanit nuk është e keqe e pastër; së pari sepse ai nuk “u krijua për të mashtruar njerëzit”, por u rebelua në mënyrë arrogante duke përdorur vullnetin që i ishte dhënë. Për më tepër, Shejtani u jep besimtarëve në Zot një objektiv për t’iu kundërvënë së keqes, i inkurajon ata të kërkojnë strehim tek Zoti nga kurthet e tij, përfshirë këtu krenarinë, mendjemadhësinë e shumë të tjera.
Për këtë arsye, Kur’ani dhe Suneti zakonisht ia atribuojnë të keqen krijimit ose veprimeve të tyre, sepse nga këndvështrimi i plotë i Zotit, kjo “e keqe”, të cilën Ai e lejoi të ekzistojë, në fakt është e mirë në pjesën më mbizotëruese të saj. Për shembull, Kur’ani thotë: “Thuaj: ‘Kërkoj mbështetje te Zoti i agimit, që të më mbrojë nga sherri i gjithçkaje që Ai ka krijuar’” [113:1-2]. Në një ajet tjetër, nënkuptohet ndëshkimi në kohën e shkuar, duke lënë mënjanë bërësin e veprimit, ndërsa në ajetin që vijon nënkuptohet shprehimisht udhëzimi i Zotit: “Ne nuk e dimë nëse (me këto roja të qiellit) është synuar e keqja (zbritja e dënimit) për ata që janë në Tokë apo Zoti i tyre kërkon t’i udhëzojë në rrugë të drejtë?!” [72:10]. Në një pjesë tjetër të Kur’anit, Profeti Ibrahim (paqja qoftë mbi të) i atribuon Zotit krijimin, udhëzimin, ushqimin dhe shërimin, ndërsa sëmundjen ia atribuon vetes së tij: “i Cili më ka krijuar dhe më udhëzon (në rrugë të drejtë); i Cili më ushqen dhe më jep të pi; i Cili, kur sëmurem, më shëron.” [26:78-80].
Duke mos lënë vend për paqartësi, Profeti Muhamed (paqja qoftë mbi të) do t’i bëntë jehonë kësaj mënyre të të luturi: “Dhe çdo e mirë qëndron në duart e Tua dhe e keqja nuk mund të të atribuohet Ty”.
Ibn Tejmije (vd. 1328) jep shumë shembuj se si kjo nuancë dallimi përfshin më shumë sesa thjesht një dallim semantik. Ai shpjegon se megjithëse e keqja – siç ne e perceptojmë – mund të gjendet në krijimin e Zotit, kjo nuk do të thotë aspak se Zoti duhet të ketë domosdoshmërisht të njëjtat cilësi si krijimi i Tij. Për shembull, fakti që Zoti ka krijuar një ngjyrë lëkurë të caktuar apo një aromë çfarëdo luleje, nuk do të thotë se edhe Ai ka të njëjtën ngjyrë apo lëshon të njëjtën aromë. Po kështu, fakti që Zoti ka krijuar njerëz me cilësi të pakëndshme, qofshin ato fizike apo të sjelljes, nuk do të thotë se kjo shëmti është cilësi e Zotit. Ibn el-Kajjim shton: “Kur robi kryen një vepër të shëmtuar e të ndaluar, veprimi i tij është padyshim i keq dhe i gabuar dhe Zoti është Ai që ia mundësoi atij të jetë ‘bërës’ i asaj [vepre]. Kjo mundësi e dhënë prej Zotit është në përputhje me Drejtësinë, Mëshirën dhe Korrektesën e Tij, pasi fakti që Ai e bën njeriun të veprojë [lirisht] është një gjë e mirë, ndonëse manifestimi i kësaj vepre [në këtë rast] është i keq dhe i shëmtuar. Duke mundësuar këtë, Zoti i ka vendosur gjërat në vendin e tyre, sepse ajo [dhënia e vullnetit të lirë] përmban urtësi të thellë për të cilën Ai duhet lavdëruar. Për këtë arsye, ajo, në të vërtetë, është diçka e mirë, e urtë dhe e dobishme, edhe nëse vepra e robit është një ves, një e metë apo një e keqe.” Me fjalë të tjera, Zoti krijoi qenie me vullnet të lirë, të cilin ato ndonjëherë e përdorin për të bërë vepra të liga. Në këto raste, Zoti nuk është shkaku i drejtpërdrejtë i së keqes, por më saktë Krijuesi i bërësit të të keqes dhe Ai që lejon ekzistencën e saj për një të mirë më të madhe.
Duke pasur në mendje këtë rregull themelor të teodisesë sunitë, le të shqyrtojmë tani disa nga këto dimensione të “së mirës më të madhe” dhe “Urtësisë Hyjnore” që qëndron pas së keqes, dhimbjes dhe vuajtjes që ekzistojnë në botën që ne e quajmë shtëpi.
Një pasqyrim i madhështisë së Zotit
“I pastër nga të metat është Ai që krijoi të gjitha llojet (çiftet) nga çka mban toka, nga vetë ata dhe nga çka ata nuk dinë.” [36:36]
Krijimi i të kundërtave si e mira dhe e keqja është në përputhje me përsosmërinë e Urtësisë së Zotit dhe bërja e tyre të dukshme për ne është në harmoni me Mirësinë e Tij. Krijimi i natës dhe ditës, i të ëmblës dhe të thartës, i të nxehtit dhe të ftohtit, i vdekjes dhe jetës, i sëmundjes dhe shëndetit, pasqyrojnë gjithashtu Madhështinë dhe Përsosmërinë e Tij. Megjithëse atributet e Zotit janë në thelb të përsosura, nëse ne nuk do t’i shihnim ato të manifestuara në botën tonë, do të ishim më të paaftë për të shquar Madhështinë e Zotit. Po të mos ishtë për ato që Ai ka krijuar, njohja e Zotit si Krijues do të ishte më e vështirë. Sikur Zoti mos të kishte krijuar njerëz që bëjnë ligësi, do të ishte shumë herë më e vështirë të njihnim Zotin si Durues dhe Falës, madje edhe si të Drejtë dhe të Epërm. Nëse një mbret do të kufizohej vetëm në një nga veprimet e shumta që ai është në gjendje të kryejë, ky mbret ose do të konsiderohej i pavetëdijshëm për aftësitë e tij, për përfitimin e madh që këto veprime do të sillnin për të tjerët. Sa i përket Atij që ka Dituri dhe Aftësi të përsosur, Ai nuk e kufizon Veten në një veprim të vetëm apo në një lloj të vetëm veprimi, sepse kjo do të përbënte një të metë të Sovranitetit e Tij. Është në harmoni me Aftësinë e përsosur të Zotit që Ai edhe jep edhe frenon, shpërblen dhe ndëshkon, lartëson dhe poshtëron, nderon dhe turpëron, fuqizon dhe dobëson, përshpejton dhe vonon, favorizon dhe dëmton. Në të njëjtën kohë, është për shkak të Urtësisë së Tij që, njerëzit, për arsye se nuk janë të njëjtë, as nuk trajtohen në mënyrë të njëjtë, sepse kjo do të ishte në kundërshtim me Drejtësinë e Tij të përsosur. Kur’ani është i mbushur me kritika ndaj atyre që quajnë të njëllojta gjëra shumë të ndryshme nga njëra-tjetra (si Zoti dhe njeriu) dhe atyre që bëjnë dallime midis gjërave të barazvlefshme (si ngjyrat e lëkurës), kështu që si mundet Zoti të dënojë diçka si të metë dhe në të njëjtën kohë të cilësohet Vetë me të? Allahu thotë: “A mos mendojnë ata që bëjnë vepra të këqija, se Ne do t’i bëjmë të njëjtë me ata që kanë besuar dhe që kanë bërë vepra të mira, se jeta dhe vdekja e tyre do të jetë e njëjtë? Sa keq që gjykojnë ata!” [45:21]. Prandaj, në mënyrë që Emrat dhe Cilësitë e bukura të Zotit të jenë dukshme – dhe kjo është e mundur vetëm përmes ekzistencës së të kundërtave dhe ngjashmeve – urtësia kërkon që këto të kundërta duhet patjetër që të ekzistojnë. Nëse ato mungojnë, atëherë Cilësitë e Zotit nuk do të ekzistonin, gjë që është e pakonceptueshme.
Kur’ani dhe Suneti shpesh na kujtonë se dashuria dhe dhembshuria e pashembullt e Zotit për njerëzit janë po aq madhështore sa Ai Vetë. Në shumë raste, është pikërisht dukuria e së keqes, e cila i lë hapësirë shfaqjes së Atributeve Hyjnore. Kështu, të gjitha “urtësitë” e mëposhtme nuk janë shpjegime të izoluara, por përkundrazi, janë dimensione të mënyrës se si Dashuria, Dhembshuria dhe Vullneti i Mirë i Zotit kundrejt shërbëtorëve të Tij, qëndron në thelbin e çdo dhimbjeje dhe vuajtjeje.
T’i japësh jetës kuptim
Qoftë i lartësuar Ai, në dorën e të Cilit është pushteti suprem dhe që është i Fuqishëm të bëjë çdo gjë! Ai i ka krijuar jetën dhe vdekjen, për t’ju provuar se kush prej jush do të veprojë më mirë; Ai është i Plotfuqishmi dhe Falësi i madh. [67:1-2]
Sprovat, si rregull, kërkojnë që një person të përballet me sfidat dhe të kapërcejë pengesat përpara se të kurorëzohet i suksesshëm. A mund të pritet tjetër gjë prej sprovës sonë me emrin “jetë”? Kuptimi i arsyes se përse ekzistojmë është një e mirë e madhe, sepse pritshmëritë e gabuara janë ndoshta shkaku më i madh i frustrimeve të jetës. Kur njerëzit mendojnë se ndjejnë dashuri të pakushtëzuar për Zotin, por më pas presin që Zoti t’i trajtojë sikur të ishin kafshët e Tij shtëpiake, ata janë të destinuar të ndihen përherë të zhgënjyer nga një botë që nuk është e ndërtuar për të qenë një parajsë hedoniste dhe gjithmonë do të gjykojnë gjithçka që i cilëson dëshirat e tyre si të këqija. Por kur ky perceptim i gabuar shmanget, njerëzit mund të rikalibrojnë këndvështrimet e tyre dhe të ndërgjegjësohen për të përpjetat e jetëve të tyre të shkurtra. Zoti thotë: “Çdo njeri do ta shijojë vdekjen! Ne ju vëmë në provë me të keqe dhe me të mirë dhe te Ne do të ktheheni.” [21:35] El-Alusi shpjegon: “Ne ju sprovojmë me atë që është e papëlqyer dhe e pëlqyer, a do të jeni të durueshëm dhe mirënjohës apo do të shpërfillni e do të bëheni mosbesues?” Në një ajet tjetër, Zoti thotë: “Vërtet mendojnë njerëzit, se do të lihen të thonë “Ne besojmë”, pa u vënë në provë?! Ne i kemi sprovuar ata që kanë qenë para tyre, në mënyrë që, Allahu të dallojë ata, që thonë të vërtetën dhe, ata që gënjejnë.” [29:2-3]. Këto ajete janë vecanërisht të vlefshme në diskutimin e teodisesë, sepse ato na ndihmojnë të kuptojmë se të qenit i nënshtruar ndaj së mirës dhe së keqes nuk na teston vetëm sjelljen, por edhe besimin; ai na shërben si një provë lakmusi si për dëshirat, ashtu edhe për dyshimet. Nëpërmjet këtyre sfidave, zbulohet besnikëria e një personi ndaj bindjeve të tij/saj, sidomos kur ata e gjejnë veten të paaftë për të kuptuar urtësinë e një ngjarjeje në univers.
Kur sprovohet me të keqen dhe kur çekiçët e vështirësisë i trokasin mbi kokë, mendja dhe zemra e njeriut anojnë drejt pyetjeve më të vlefshme për të vërtetat e kësaj bote, Krijuesin e saj dhe qëllimet e ekzistencës së tyre. E thënë ndryshe, do të ishte e pakuptimtë të hynim në sallën e provimit të jetës me të gjitha përgjigjet në dorë; janë sfidat e jetës ato që na shtyjnë të kërkojmë me këmbëngulje për përgjigjet. Pasi ta bëjmë këtë, ne jo vetëm që, bashkë me përgjigjet, gjejmë edhe Zotin, por zbulojmë se Vetë Ai është përgjigjja dhe zgjidhja e gjithçkaje. Ndoshta kjo është arsyeja pse ajetet e mësipërme janë në krye të një kapitulli të Kur’anit që përfundon me: “Ata që luftojnë për çështjen Tonë, sigurisht, Ne do t’i udhëzojmë drejt udhëve Tona. Vërtet, Allahu është me punëmirët!” [29:69]
Duhet theksuar se, nga këndvështrimi islam, kjo përpjekje përfshin qëndrimin ose rikthimin në atë çka është e pastër, jo tejkalimin në “të këqijat e qenësishme”. Zoti e krijoi njeriun me drejtësi morale; “Në të vërtetë, Ne e krijuam njeriun në trajtën më të përkryer” [95:4]. Më pas, Zoti na pajisi me aftësinë për të dalluar të mirën nga e keqja [91:8] dhe na dërgoi në këtë jetë që mendja, zemra dhe gjymtyrët tona t’i nënshtrohen testimit [76:2]. Nëse shmangim indoktrinimin e korruptuar dhe prirjet e gabuara, do të qëndrojmë të palëkundur në të gjitha çështjet që na takojnë. Zoti gjithashtu e pajisi çdo njeri më një fitra (natyrshmëri shpirtërore) që u reziston ndikimeve të liga që kërkojnë të shkatërrojnë bukurinë e natyrës së tij origjinale. Prandaj, njerëzit e drejtë dhe fitra e tyre e pastër janë ato që e përkufizojnë në thelb njerëzimin. Përsa i përket elementeve që na shtyjnë drejt së keqes, këto janë ato që e bëjnë jetën një testim, por ato japin efekt vetëm kur ne e lëmë të dobësohet zërin e fitras së përqëndruar tek Zoti dhe kur flaka e saj Hyjnore lihet pa ndezur.
Meqenëse jeta është krijuar në formën e një testi, ky test do të ishte i pakuptimtë nëse ne nuk do të posedonim një shkallë të vullnetit të lirë. Përndryshe, si mund të jetë e lavdërueshme sjella jonë e mirë dhe e dënueshme ajo e keqe, nëse jemi si puplat që i merr era, pa asnjë përgjegjësi për veprimet tona? Alvin Platinga, në “Natyra e Domosdoshmërisë”, thekson se e mira morale e bën të nevojshme mundësinë për të keqen morale: “Fakti që këto krijesa të lira ndonjëherë bëjnë veprime të liga, nuk mund të përdoret si argument as kundër Plotfuqisë së Zotit e as kundër Mirësisë së Tij; sepse Ai, për të parandaluar të keqen, mund të kishte zhdukur plotësisht mundësinë e ndodhisë së një të mire.” Vlerësimi i përkushtimit të njerëzve ndaj të bërit të mira morale është qëllimi i jetës dhe arsyeja se përse e keqja duhet të ekzistojë.
Përulësia kundrejt Zotit dhe nënshtrimi ndaj Urtësisë së Tij përbëjnë formën më të lartë të së mirës morale. Dorëheqja nga dyshimi mbi faktin se njeriu mund të shohë vetëm në pikselë, ndërkohë që Zoti mund të shohë të gjithë pamjen e plotë është një provë e madhe e përulësisë intelektuale. Të pranuarit që ti je si një milingonë mbi tapet, që e sheh kryeveprën mbi të cilën ecën si një xhungël kaotike, kërkon dozën më të madhe të përulësisë. Të kuptuarit e Madhështisë së Zotit e të faktit që je ndryshe nga Ai dhe pritshmëria e të pasurit të panjohura, të cilat i bëjnë disa ligësi të jenë misterioze e të frikshme në sytë tanë janë testi më themelor i bësimit në të padukshmen. Zoti thotë “Disa njerëz të tjerë e adhurojnë Allahun me kusht: Nëse u ecën mbarë, janë të kënaqur, por, nëse i godet fatkeqësia, ata kthehen në mohim e kështu humbasin këtë botë dhe tjetrën. Pikërisht kjo është humbja e qartë” [22:11]. Në mënyrë të ngjashme, kur ëngjëjt e pyetën Zotin për krijimin e njerëzve që do të kryenin vepra të këqija, ata ishin plotësisht të kënaqur me përgjigjen së Zoti di atë që ata nuk e dinë. Me përulësi dhe besim të plotë në Urtësinë e TIj, ata pranuan Dijen e Tij superiore: “Dhe [përmënd o Muhamed] kur Zoti yt u tha ëngjëjve: “Unë do të krijoj një mëkëmbës (që do të zbatojë ligjet e Zotit) në tokë”, ata thanë: “A do të vësh atje dikë që do të bëjë çrregullime e do të derdhë gjak në të, ndërkohë që Ne të madhërojmë, të lavdërojmë dhe të lartësojmë ashtu si të takon Ty?!” Ai tha: “Unë di atë që ju nuk e dini”. [2:30]
Ibn el-Xheuzi (vd. 1201) thotë: “Mendja ka arritur të njohë Urtësinë e Krijuesit dhe të kuptojë se ajo nuk ka asnjë të metë apo defekt. Kjo njohje e detyron atë të heqë dorë nga [kundërshtimi i] çdo gjëje mbi të cilën kjo Urtësi është e paqartë. Do të ishte e pasaktë të përcaktohej se ky parim është i pavlefshëm sa herë që ai ka paqartësi për një çështje të caktuar”. Për shembull, çfarë urtësie e mundshme mund të ketë pas përmbysjes së një varke dhe mbytjes së ekuipazhit të saj? Çfarë lloj urtësie mund të fshihet pas vrasjes së një fëmije të vogël të pafajshëm? Historia e Profetit Musa dhe el-Khidr [18:60-82], na zbuloi neve disa të këqija në dukje të pakuptimta, për të na treguar fijet delikate të detajeve të fshehura në sixhadenë Hyjnore. Kjo histori tregon se ne shpeshherë nuk mund ta kuptojmë urtësinë supreme që qëndron pas të këqijave të dukshme. Musai (paqja qoftë mbi të) nuk e kuptoi se përmbysja e asaj anijeje parandaloi marrjen e tij peng nga një mbret pirat dhe se vrasja e atij fëmije pa mëkate ishte prej mëshirës së jashtëzakonshme ndaj tij dhe prindërve të tij, duke i kursyer ata nga një e keqe më e madhe që do t’u kish ndodhur nëse fëmija do të ishte rritur mes tyre.
Së fundi, sprovat e jetës s’do të kishin kuptim nëse ligjet natyrore të kësaj bote nuk do të ekzistonin, pasi janë modele të tilla – si për shembull shkaku dhe pasoja – që na shtrëngojnë të anagazhohemi me realitetet tona. Nëse sytë e ujqërve do të ishin të verbër ndaj qengjave, nëse engjëjt do të shpëtonin drerët nga zjarret e pyjeve, nëse viruset do të rrëshqisnin në mënyrë magjike jashtë trupave tanë, nëse spraji me piper do të vetësprucohej mrekullisht në sytë e çdo përdhunuesi, nëse gishti i çdo krimineli do të paralizohej përpara se të shkelte këmbëzën e armës dhe nëse në stomakun e çdo fëmije të uritur do të mbushej vetvetiu me ushqim, atëherë kjo “botë e përsosur” në fakt do të ishte mjaft e metë, sepse nuk do të kishte ligje të qëndrueshme apo modele shkak-pasojë dhe sepse “mosfunksionimi” i saj do të kërkonte vazhdimisht ndërhyrjen e Zotit. Në realitet, këto ligje e bëjnë këtë botë ashtu siç duhet të ishte; ato ekzistojnë në mënyrë që jeta të shërbejë si një sallë provimi. Ekzistenca e ngjarjeve të tilla është e nevojshme, në mënyrë që t’i lutemi Zotit duke besuar tek Ai, të shpëtojmë guximshëm ata që ndodhen në rrezik dhe t’u shërbejmë me vetëmohim atyre në nevojë. Është e vërtetë se ligjet që Zoti krijoi për ta bërë jetën të mundshme, të qëndrueshme dhe të këndshme, janë të njëjtat ligje që e bëjnë jetën të dhimbshme dhe të mundimshme. Shkrirja e akullnajave mundëson vaditjen e tokës dhe shuarjen e etjes së njerëzve dhe kafshëve, por ajo mund të shkaktojë edhe përmbytje shkatërrimtare. Vetëtimat furnizojnë bimët me oksid nitrik, por ndonjëherë ato janë të afta të godasin fatalisht qeniet njerëzore. Sidoqoftë, për të gjitha këto raste, Zoti krijoi një ligj natyror që i ofron botës një të mirë shumë më të madhe, se sa e keqja rastësore që ajo mund të shkaktojë. Kjo e mirë më e madhe përfshin – por nuk kufizohet vetëm këtu – aftësinë për t’u angazhuar në një realitet të kuptueshëm dhe vlerësimin e mënyrës se si vullneti ynë përdoret në dritën e atij realiteti.
Mbledhja e fryteve në botën tjetër.
Jeta e kësaj bote, nuk është gjë tjetër, veçse argëtim dhe lojë. Ndërsa jeta e botës tjetër, pikërisht ajo është jeta e vërtetë. Veç sikur ta dinin! [29:64]
Kur i përmasojmë jetët tona kalimtare në këtë botë dhe i krahasojmë ato me jetën e përtejme, problemi i së keqes dhe vuajtjes shpërbëhet. Ç’janë vuajtjet e 70 viteve jetë, krahasuar me lumturinë e paimagjinueshme të një pafundësie vitesh? Anasjelltas, kufizimi i ekzistencës sonë vetëm në këtë jetë është arsyeja e mveshjes me negativitet që ne i bëjmë momenteve “të padrejta” të jetës. Një musliman e sheh ahiretin si një realitet të pashmangshëm, një realitet i cili e zbeh pothuajse tërësisht ekzistencën tonë në këtë jetë, ashtu sic Profeti, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, ka thënë: “Nëse Zoti do ta konsideronte jetën e kësaj bote si krahun e një mushkonje, jobesimari nuk do të ishte lejuar të pinte as edhe një gllënkë uji prej tij.” Ali b. Ebi Talibi (Allahu qoftë i kënaqur me të) e përshkroi më tej momentin e mbërritjes në ahiret dhe se si ai do ta bëjë gjithë jetën e këtushme të duket pothuajse si një ëndërr, duke thënë: “ Njerëzit janë në një gjumë të thellë. Sapo vdesin, zgjohen”
Ndodh shpesh të përballesh me ateistë, të cilët grumbullojnë incidentet e së keqes në botë dhe i rendisin ato njëra pas tjetrës për të ngjallur emocion tek audienca e tyre, duke u përpjekur të bindin njerëzit që të zemërohen me Zotin. Duke shfrytëzuar emocionin e ngjallur, ata kërkojnë të nxjerrin në pah këto dhimbje dhe vuajtje sikur të ishin rregull dhe jo përjashtim. Megjithatë, edhe nëse këto taktika manipuluese do të kalonin pa u vënë re, bindjet e bazuara në fakte, që një musliman ka për ahiretin, do të mjaftonin për t’i kundërshtuar ato. Për shembull, Profeti, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, ka thënë, “Personi më i mjerë në këtë botë – prej banorëve të Xhenetit – do të dalë përpara në Ditën e Ringjalljes dhe do të kridhet me një kërcim të vetëm në Xhenet. Pastaj do të thuhet: ‘O biri i Ademit, ke kaluar ndonjë sprovë? Ke përjetuar ndonjë shqetësim?’ Ai do të thotë. ‘Jo, pasha Allahun, Zoti im! Nuk kam pasur asnjë shqetësim, nuk kam përjetuar asnjë vështirësi të vetme.” Ky përson nuk do të jetë duke gënjyer, por do të ketë harruar të gjitha vështirësitë e mëparshme prej atij kalimi në ekstazë. Sa hap e mbyll sytë, ky person që ishte i pafavorizuar, i mjerë dhe i pafat në jetën e kësaj bote, do të soditet me admirim të thellë nga miliarda shikues që më parë kanë qënë “më të privilegjuar” se ai; Profeti, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, ka thënë: “Në Ditën e Kijametit, kur njerëzve të përvuajtur t’u jepet shpërblimi që u takon, ata që janë kursyer nga sprovat do të dëshirojnë që lëkura e tyre të ishte copëtuar me tehe kur ata ishin në këtë botë.” Vuajtjet njerëzore, fatkeqësitë me të cilat përballen të pafajshmit dhe pretendimi se “jeta është e padrejtë” janë të gjitha ankesa legjitime – por vetëm nësë mohohet besimi në ahiret. Mizoritë më të shëmtuara si ato të kryera nga Hitleri dhe Stalini, ose ato të pësuara nga Hiroshima dhe Nagasaki dhe krizat më të trishta si ato të fëmijëve të uritur, të gjitha këto të marra sëbashku nuk janë pothuajse asgjë në krahasim me jetën e përtejme. Profeti, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, i lutej shpesh Zotit, që t’i falte mendjemprehtësi dhe “siguri përmes së cilës Ti do të na lehtësosh vështirësitë e kësaj bote.” Ai që kupton natyrën e përjetshme të ahiretit, nuk lëkundet kur i kërkohet “të shpjegojë se si është e mundur që një fëmijë të përdhunohet e më pas të vritet” se ata arrijnë të bëjnë dallimin midis sprovës momentale dhe lumturisë së pashtershme, që shtohet me kalimin e kohës dhe kurrë nuk zbehet.
Në të vërtetë, është ateizmi ai që duhet të përballet me problemin e së keqes, e jo ata që arrijnë të shohin qartë se si kjo jetë dhe gjithë vështirësitë që e shoqërojnë atë lihen tërësisht në hije nga kënaqësitë e jetës tjetër. Besimtari, mendja e të cilit ndriçohet nga shpallja, e kupton se, në të njëjtën mënyrë se si toka e djerrë ripërtërihet çdo pranverë dhe se si neve na u dha jeta nga hiçi përpara se të lindnim, vdekja jonë nuk do të jetë fundi, por vetëm fillimi/kalimi në një jetë të re ku do të harrohet çdo shqetësim dhe dhimbje e mëparshme. Është për t’u habitur se si disa njerëz tallen me kërkimin e Xhenetit, por në të njëjtën kohë përballojnë vitet e mundimshme të studimit për të fituar një diplomë, për të pasur pak ushqim në tavolinë dhe një çati mbi kokë. Të gjithë ne e konsiderojmë të drejtë investimin dhe mundimin për vite me radhë për të siguruar ushqime (pa marrë parasysh se sa të shijshme janë ato) dhe një shtëpi me hapësirë të kufizuar (pavarësisht përmasave), e, mëgjithëkëtë, disa e quajnë të padrejtë përpjekjen për të arritur një lumturi të paimagjinueshme e të pafundme. Në të vërtetë, pa marrë parasysh se sa dëshira janë realizuar se sa kënaqësi janë siguruar dhe sa “të këqija” janë shmangur, njëriu nuk largohet prej kësaj jete përveçse me një pikë uji nga një oqean i tërë. Profeti, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, ka thënë: “Shembulli i jetës së kësaj botë krahasuar me atë të botës tjetër, nuk është aspak më superior se sa ai i personit që zhyt gishtin e tij në ujin e detit dhe gjithë sa nxjerr është veçse një pikë ujë.”
Prandaj, edhe pse një musliman i ndërgjegjshëm e sheh problemin e së keqes si diçka që i jep kuptim jetës dhe për pasojë mbetet imun ndaj nihilizmit dhe apatisë, ai gjithashtu i sheh vështirësitë e jetës si fara që kultivojnë jetën e tij të vërtetë në ahiret. “Prandaj, duro, me durim të hijshëm. Ata e mendojnë atë (dënim) të largët. Kurse Ne e shohim të afërt.” [70:5-7].
Zoti pëlqen t’i falë njerëzit.
“Kërkoni falje nga Zoti juaj e kthehuni me pendim tek Ai. Me të vërtetë, Zoti im është Mëshirëplotë dhe gjithë dashuri.” [11:90].
Siç përshkruhet në shpallje, Allahu nuk është aspak i largët e as indiferent; përkundrazi, Ai preferon të japë e të falë, madje edhe ata që vazhdojnë të marrin e të harrojnë. Ai na tregon në Kur’an se si Ai pëlqen t’i pastrojë robërit e Tij [2:222] dhe Profeti i Tij, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, na ka rrëfyer se Zoti është më i Mëshirshëm me njerëzit sesa cilado nënë me foshnjën e sajdhe që Ai është më i kënaqur me pendimin e robit të TIj se sa një i humbur në shkretëtirë kur gjen një mundësi për t’u kapur pas jetës, pasi ka qenë plotësisht i bindur për vdekjen e afërt. Si mund të jetë Zoti kaq papërshkrueshmërisht i kënaqur prej pendimit të atyre që e kundërshtuan Atë? E thënë thjesht, kjo është prej natyrës së Tij Madhështore dhe unike. Për këtë arsye, Ai mbush me shpresë çdo mëkatar duke deklaruar: Thuaj: “O robërit e Mi, që i keni bërë keq vetes me gjynahe, mos e humbni shpresën në mëshirën e Allahut! Allahu, me siguri, i fal të gjitha gjynahet. Vërtet, Ai është Falësi i madh dhe Mëshirëploti.” [39:53]
Por që kjo falje të ndodhë, duhet fillimisht të ekzistojë mëkati dhe mëkatari. Po të dëshironte Allahu që njerëzit të ishin jomëkatarë si engjëjt, kjo nuk do të kishte qenë aspak e vështirë për Të, por në atë rast, kë do të mbështillnin këto tipare të bukura e Hyjnore? Kë do të shëlbente Zoti dhe kë do të rimëkëmbte pas vuajtjes Mëshirëploti? Pikërisht këtë përmendi tërthorazi Pejgamberi, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, kur tha: “Po të mos mëkatonit, Allahu do t’ju zhdukte dhe do të krijonte një popull që mëkaton, kërkon falje dhe i falen mëkatet.”
“Të këqijat” shërbejnë gjithashtu si një mekanizëm pastrimi për gabimet e anashkaluara dhe ato që disa dijetarë i quajnë mëkatet (relativisht) të vogla. Profeti, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, ka thënë: “Besimtarët dhe besimtaret do të përballen vazhdimisht me sprova që kanë të bëjnë me veten e tyre, me fëmijët dhe pasurinë e tyre derisa, kur të takojnë Allahun, të jenë të larë nga mëkatet.” Një transmetim tjetër shtrjellon: “Për çdo mundim, sëmundje, pikëllim, trishtim, dhimbje, fatkeqësi, madje edhe gërvishtja nga gjembi që i ndodh muslimanit, Allahu i shlyen atij një pjesë të mëkateve të tij”. Profeti, paqja dhe mëshira e Allahut qoftë mbi të, gjithashtu deklaroi se aftësia e besimtarëve për t’u përballur me vështirësitë rrjedh prej Mëshirës së Zotit: “Umeti im është një popull që do të përfshihet nga një mëshirë e posaçme; në botën tjetër atë nuk do ta lëndojë asnjë mundim, por gjithë me sa do të sprovohet do t’i hasë në këtë botë, e ato do të jenë vështirësitë, tërmetet, vrasjet dhe sprovat.”
Në librin e tij Hadi al-Arwah, Ibn el-Kajjimi shpjegon funksionin terapeutik të dhimbjes në këtë botë dhe në tjetrën, duke thënë:
Është në përputhje me Urtësinë e Allahut që Ai për çdo sëmundje caktoi edhe shërimin dhe shërimi më i vështirë është ai i të devijuarve. Një mjek i dhembshur mund të kauterizojë vazhdimisht me zjarr lëkurën e një personi të sëmurë, me qëllim që të largojë elementët e dëmshëm që cënuan gjendjen e tij normale shëndetësore. Dhe nëse e gjykon se shëndeti i të sëmurit përmirësohet përmes amputimit të një gjymtyre, ai e kryen atë, duke i shkaktuar dhimbje shumë të rënda. Allahu e ka paracaktuar që të eleminohet çdo gjë që e dëmton shëndetin e njeriut, qoftë kjo edhe kundër vullnetit të tij, por si i bëhet kur njeriu zgjedh me vetëdije që të njollosë shpirtin e tij të pastër? Kur një njeri inteligjent reflekton mbi ligjet e Allahut (të Bekuar dhe të Lartësuar), caktimin e Tij në këtë botë dhe shpërblimin dhe dënimin e Tij në ahiret, atij ato i duken plotësisht me vend, të përshtatshme dhe të ndërlidhura. Kjo ndodh sepse gjithçka buron nga dija e përsosur, urtësia e pametë dhe mëshira gjithëpërfshirëse. Dhe me të vërtetë, Ai – i Lavdëruari – është Mbreti i Vërtetë Suprem dhe Mbretërimi i Tij është i mërshishëm, i hijshëm dhe i drejtë.
Disa mund të argumentojnë duke thënë se nëse një mjek i aftë do të shmangte elementët e dhimshëm të trajtimit të pacientit nëse do të mundte, atëherë pse Zoti nuk i pastron shpirtrat pa u shkaktuar atyre dhimbje? Ibn el-Kajimi e shpjegon këtë përmes bindjes së drejtë se është vetë dhimbja ajo që shërben për të pastruar shpirtin mëkatar.
Sipas dijetarëve sunitë, nevojitet pendesë e ndërgjegjshme në mënyrë që të garantohet falja e mëkatit, dhe në këtë rast, zbulojmë se është po “e keqja” ajo që zgjon te njerëzit vëmendjen dhe dëshirën për pendesë dhe përmirësim. Në mungesë të pendesës, njeriu dehet dhe desensibilizohet nga kënaqësia që i fal mëkati dhe vëmendja e tij përqëndrohet vetëm në momentin e ardhshëm të kënaqësisë së ndaluar. Pak përpara se ata të mbysin shpirtërisht veten e tyre me këto mëkate e të shpëndorojnë edhe copëzat e fundit të besimit të tyre, Zoti i shpëton ata nga inercia e cila do t’i merrte me vete në shpatin e rrëshqitshëm drejt dënimit të tyre. Ky shpëtim vjen në formën e një qortimi Hyjnor dhe ndonjëherë ai arrin pak përpara se sa njeriu të çojë dëm jetën e tij nga shpërkujdesja, që hidhëron si ata vetë, por edhe njerëzit perreth tyre. Allahu thotë: “Dhe, Ne do të bëjmë që të shijojnë një dënim më të lehtë në këtë jetë, para dënimit më të madh në jetën e përtejme, me qëllim që të kthehen në rrugën e drejtë.” [32:21]. Në nivel individual, imagjinoni nje person të cilit vdekja i vjen në mënyrë të ngadaltë e të dhimshme nga një sëmundje terminale; shumica do ta gjykonin këtë si diçka krejtësisht tragjike. Megjithatë, pas gjithë këtyre vuajteve mund të fshihet dhurata më e madhe që Zoti mund të jetë duke i bërë atij njeriu: dhurata e dëshpërimit. Janë pikërisht dështimi i trajtimit mjekësor dhe derdhja e lotëve e të afërmve, ato që mund të trondisin shpirtin e tij, duke zgjuar në këtë mënyrë përulësinë e nevojshme për shpëtim. Pejgamberi, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, ka thënë: “Nuk do të hyjë në Xhenet ai njeri, në zemrën e të cilit ka mendjemadhësi qoftë edhe sa një grimcë.”Gjatë çasteve përmbyllëse të jetës së tij në tokë, Zoti bëri të mundur që ky njeri të kuptonte diçka që nuk do e kishte zbuluar dot po të mos ishte për sëmundjen e tij. Njihet gjerësisht ajo që boksieri legjendar Muhamed Ali (Allahu e mëshiroftë) tha në lidhje me sëmundjen e tij: “Zoti më dha sindromën e Parkinsonit për të më treguar që është Ai Më i Madhi, e jo unë.” Ai kishte kuptuar se nëse Zoti nuk do ta kishte pastruar nga mëndjemadhësia e tij përmes kësaj sëmundjeje, ai mund të kishte vazhduar të bënte një jetë të shkujdesur. Për Aliun, shijimi i pafuqisë trupore ishte më i çmuar se trashëgimia në boks, fitimet monetare dhe përpjekjet e tij kundër luftës së padrejtë (shpjegim: Luftës në Vietnam) – sepse ai e dinte që të gjitha këto do të shkërmoqeshin së bashku me kockat e tij në fund të jetës. Sa i përket sëmundjes së Parkinsonit, ai e konsideroi atë si një bekim të madh të maskuar, që mund t’i garantonte dashurinë dhe shoqërimin e përjetshëm me Zotin. Në të njëjtën linjë, ne kuptojmë edhe thënien e Profetit, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë me të,: “Kur Allahu e do një popull, ai i sprovon ata.” Së fundi, sakrifikimi i njërës pjesë, për të ruajtur të tërën – kur është e nevojshme – është diçka që të gjithë njerëzit e mençur e konsiderojnë të arsyeshme. Kur’ani na mëson se herë pas here edhe Zoti vepron në këtë mënyrë: “Kështu humbi gjurma e atij populli keqbërës. Lavdërimi qoftë i Allahut, Zotit të gjithësisë.” [6:45]. Arsyeja e përmendjes së lavdërimeve ndaj Zotit në këtë ajet është e qartë; duke zhdukur popujt më të këqinj të njerëzimit (ata që u rebeluan hapur kundër profetëve dhe të dërguarve të Tij), parandalohet përhapja e kancerit të tyre në pjesën tjetër të njerëzimit, çka vërteton edhe njëherë për Mëshirën dhe Faljen e Tij.
Të këqijat i sjellin të mira jetës
Sikur Allahu të mos i ndihmonte njerëzit e mirë kundër të këqijve, bota do të ishte shkatërruar. Por Allahu është shumë Bujar me krijesat e Veta. [2:251]
E mira dhe e keqja janë dy anë të së njëjtës monedhë, një çift kozmik i pandashëm ku njëra ka nevojë për tjetrën në mënyrë që të ekzistojë. Vlera nuk mund të ekzistojë pa antivlerën, njësoj sic nuk mund të ekzistojë falja pa keqbërjen dhe këmbëngulja pa pengesën. Kënaqësinë e ngopjes e njohin vetëm ata që janë sprovuar me uri dhe vetëm ata që kanë vuajtur etjen, shijojnë ndjenjën e shuarjes së saj. Duhet të ekzistojnë disa manifestime të së keqes për të arritur virtytin e mposhtjes së tyre. Hubert S. Box në “Problemin e së keqes,” shruan: “Ne meritojmë të shpërblehemi me triumfin, vetëm në prani të mundësisë për dështim.” Për këtë arsye, ekzistenca e papërsosmërisë së njerëzve dhe botës së tyre është e domosdoshme, sepse ajo shërben si shkëndijë për flakët e së mirës që duhet të ndezim rreth nesh. Zoti caktoi që të ketë sëmundje, në mënyrë që ne të shijojmë shëndetin dhe që të ekzistojë dështimi, në mënyrë që të punojmë fort për arritjet tona. Ne nuk do të shijojmë asgjë nga jeta jonë në Tokë, nëse nuk ndjejmë thartësinë e saj në gjuhët tona dhe pishmanet e saj të na rrjedhin nëpër faqe. Ibn el- Kajjimi na shpjegon se si dhimbja është ena në të cilën na serviret lumturia përmes fjalëve të mëposhtme:
“Përmes Urtësisë së Tij (Të Lartësuar), Allahu përcaktoi që lumturia dhe rehatia nuk mund të arrihen, veçse duke kaluar mbi urën e vështirësisë e dobësisë e përmes portave të mundimit, durimit e vuajtjeve të mëdha. Është kjo arsyeja se përse ai e rrethoi Xhenetin me vështirësi dhe Zjarrin me tundime. Për këtë arsye Ai e dëboi të zgjedhurin e Tij, Ademin, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, prej Xhenetit të krijuar posaçërisht për të; Urtësia e Tij caktoi që vetëm pas kalimit të sprovave e mundimeve ai të mund të hynte në Xhenet njëherë e përgjithmonë. Pra Ai e dëboi Ademin prej tij, vetëm për ta ripranuar me një pranim më të përsosur. Vetëm Zoti e di dallimin midis hyrjes së parë dhe të dytës. Çfarë pabarazie e madhe ekziston midis hyrjes së të Dërguarit të Allahut, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, në Mekë nën mbrojtjen e el-Mut‘̣im b. ‘Adi dhe hyrjes së tij në Mekë në Ditën e Pushtimit! Ç’dallim i madh ekziston midis lumturisë dhe rehatisë së besimtarëve në Xhenet, pasi kanë duruar gjithë çfarë i parapriu kësaj hyrjeje, me lumturinë që ata do të ndjenin nëse do të ishin lindur në Xhenet! Ç’pabarazi e madhe ekziston midis gëzimit të dikujt që Ai e lehtësoi pas një fatkeqësie, e pasuroi pas varfërisë, e udhëzoi pasi kish humbur rrugën e drejtë e ia shëroi zemrën pasi i qe bërë copë e cikë dhe gëzimit të dikujt tjetër që nuk i shijoi këto dhimbje të hidhura. Urtësia e Tij Hyjnore paracaktoi që vështirësitë bëhen shkak për kënaqësi e mirësi, sic e tha dhe i Lartësuari: Lufta është bërë detyrim për ju, ndonëse e urreni. Por mund ta urreni një gjë, ndërkohë që ajo është e mirë për ju e mund ta doni një gjë, ndërkohë që ajo është e dëmshme për ju. Allahu di, kurse ju nuk dini.” [2:216]
Një botë pa ligësi është si një botë pa të mira; asnjëra prej tyre nuk zotëron ndonjë kuptim të cilin njeriu do të përpiqej ta jetësonte. Prandaj, kur ateistët kërkojnë një botë pa ligësi, ata njëkohësisht po kërkojnë një botë sterile të boshatisur nga çdo e mirë. Teksa shpjegon nocionin e “Nuk ka rezultate pa sakrificë”, Al-Jāhiz ̣(v. 868) shkruan:
Njerëzimi do të shkatërrohej, nëse e keqja do të ishte absolute, dhe sprovat e jetës do të përfundonin dhe të menduarit do të ndalonte nëse do të ekzistonte e mira e kulluar. Me ndërprejrjen e të menduarit do të vinte edhe mungesa e urtësisë dhe me zhdukjen e mundësisë për të zgjedhur do të na zbehej mprehtësia; dijetari do të bëhej i paaftë për të verifikuar, menduar e mësuar. Në këtë pikë, dija nuk do të ekzistonte, shqyrtimi do të qe i pamundur, dëmet do të bëheshin të pakthyeshme, nuk do të kishte asnjë përfitim, nuk do të ekzistonte durimi përgjatë vështirësive e as falenderimi pas bekimeve, nuk do të kishte dallim në mënyrën e të shprehurit e as konkurrencë për gradat e renditjes. Do të mungonte gëzimi i triumfit dhe lavdia e pushtimit dhe asnjë njeri i drejtë në tokë nuk do të ndjente kënaqësinë e të qenit i drejtë, as i padrejti nuk do të kishte përulësinë për të pranuar padrejtësitë e bëra, as dikush me një bindje të caktuar nuk do të shijonte qetësinë që të fal siguria në atë bindje e asnjë njeri i pasigurtë për diçka nuk do ta përndiqte dhe shqetësonte e panjohura. Njerëzit as nuk do të shqetësoheshin e as do të konsumoheshin më nga ambicjet e tyre, shpirti t’u zhvishej nga çdo qëllim dhe mendjet nga konkluzionet dhe gjithçka do të humbiste vlerën e saj.
Dhurata e mirënjohjes
(Kujtoje) kur Zoti juaj kumtoi: “Nëse tregoheni mirënjohës, Unë do t’jua shtoj edhe më shumë begatitë e Mia; por, nëse ju mohoni mirësitë e Mia, (atëherë dijeni se) dënimi Im është i rëndë” [14:7}.
Favorizimi që Zoti u bën disave përkundrejt disa të tjerëve ka në vetvete shumë përfitime të thella, në krye të të cilave është sigurisht ngjallja e ndjenjave të mirënjohjes. Shpeshherë, rëndësia e kësaj ndjenje nënvlerësohet, ndërkohë që është ajo që na shërben si shpëtimi i vetëm nga përndjekja e vazhdueshme e frustruese e materializmit, që dëmton si shëndetin tonë fizik edhe atë mendor. Profeti Muhamed paqja e mëshira e Zotit qoftë mbi të, ka thënë: “Pasuria e vërtetë nuk janë të mirat materiale që kemi në zotërim, por lumturia që kemi në zemër.” Ajo që ia rrit akoma edhe më shumë vlerën ndjenjës së mirënjohjes është fakti se përmes saj, njeriu, mbi të gjitha, fiton pëlqimin e Zotit, e jo thjesht lumturinë momentale (apo qoftë edhe të një jetë të tërë). Duke qënë se Zoti na begaton me një lumë të tërë bekimesh, gjëja më e drejtë që mund të bëjmë është që çdo çast t’ia kushtojmë falenderimit ndaj Atij; kjo është arsyeja pse të jetuarit në përpjekje për të falenderuar Zotin, është edhe gjëja më e dashur për Të, të cilën Ai e shpërblen përjetësisht.
Megjithatë, kuptimi i rëndësisë së mirënjohjes dhe mishërimi i saj janë dy misione shumë të ndryshme. Sa i përket kësaj të fundit, shumë pak gjëra mund të kenë aq ndikim sa kanë vuajtjet në jetën tonë ose të atyre rreth nesh. Cilido person i sinqertë është në gjendje të pohojë për këtë fakt dhe ky pohim është një përgjigje për ata që pyesin: Përse Zoti nuk krijoi një iluzion të së keqes në vend të vuajteve të vërteta? Nëse jeta do të ishte një dramë e simuluar dhe joreale, nuk do të mund ta jetësonte dot objektivin e saj, sepse megjithëse një fotografi mund të vlejë sa njëmijë fjalë, një përvojë autentike vlen sa njëmijë imazhe.
Për këtë arsye, pabarazitë e vërteta midis shumë të pasurve dhe shumë të varfërve, atyre me familjë të mëdha dhe jetimëve të dëshpëruar, atyre me gjymtyrë të lëvizshme dhe atyre të ngujuar në shtrat, nuk janë veçse rrugë nëpërmjet të cilave dhurata e mirënjohjes vjen e na troket në derë. Profeti, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, ka thënë: “Në vend që të lakmoni më të privilegjuarit se ju në këtë jetë, është më e dobishme për ju që të shihni ata që janë më të vuajtur se ju, sepse në këtë mënyrë nuk nënvlerësoni dhuratat që ju ka bërë Zoti.” Cilido prej nesh duhet të frymëzohet nga ky hadith profetik, sepse çdokush që mund të jetë më i bekuar se ne nga njëra anë, është patjetër më i disavantazhuar se ne nga një anë tjetër. Për ata që e shohin botën në një nivel sipërfaqësor, këto disavantazhe janë të pakëndshme dhe nuk fshehin kurrfarë urtësie, ndërsa për ata që i besojnë më shumë gjykimit të Zotit se sa të tyre, ato përbëjnë një thesar të pamasë. Në fakt, edhe njerëzit që përballen me fatkeqësi dhe vuajtje kanë disi një arsye më të madhe për të qenë mirënjohës sesa ata që janë privuar nga sprovat e jetës, sepse të testohesh për të parë nëse e duron sprovën është shumë më e lehtë se të testohesh për të parë nëse i çmon bekimet e tua.
Ndërgjegjësimi për parëndësinë e kësaj bote
“O besimtarë! Çfarë keni që ngurroni e mbërtheheni fort pas tokës kur ju thuhet: “Dilni në luftë, në rrugën e Allahut?! A jeni të kënaqur me jetën e kësaj bote, në vend të së amshueshmes?! Kënaqësia e kësaj bote, në krahasim me atë të botës tjetër, është shumë e vogël” [9:38]
Vdekjet e papritura, aktet e tmerrshme të dhunës dhe fatkeqësitë natyrore janë vetëm tre nga mënyrat e shumta përmes të cilave Zoti paralajmëron njerëzit për parëndësinë e kësaj bote. Këto ngjarje tragjike na kujtojnë që jeta – sado e gjatë të jetë – është një udhëtim që duhet të përfundojë. Gërshërët e kohës i këpusin shpresat, ëndrrat dhe gëzimet e jetës sa hap e mbyll sytë e pa asnjë paralajmërim. Këto “të këqija” na kujtojnë se secili prej nesh do të vdesë një ditë dhe do të zëvendësohet shpejt nga të tjerë, sikur të mos kishim ekzistuar kurrë.
Zoti thotë, “Ta dini, se jeta në këtë botë, nuk është tjetër veçse lojë, dëfrim e zbukurim, si dhe mburrje ndërmjet jush e rivalitet për më shumë pasuri dhe fëmijë! Ajo i shëmbëllen bimës, e cila pas shiut rritet dhe i gëzon bujqit, por më vonë zverdhet, thahet dhe mbetet pa vlerë. Në botën tjetër ju presin vuajtje të mëdha ose falja e Allahut dhe kënaqësia e Tij; jeta në këtë botë është vetëm kënaqësi e rreme.” [57:20]. Ky ajet ilustron bukur se si bujqit rraskapiten duke punuar, vetëm për të parë se si gjithçka shkërmoqet në fund të sezonit. Kjo analogji portretizon se si njerëzve, brenda një çasti të vetëm, jeta e kësaj bote do t’u duket si një lojë pa objektiv dhe një garë e kotë, me përjashtim të atyre që e investuan atë për të ardhura në jetën e përtejme.
Ne njerëzit, për një arsye apo një tjetër, i harrojmë shpejt gjërat. Një nga këto arsye është rehatia që na fal harresa; që padurimi të na shtyjë drejt kënaqësive të menjëhershme, mendjes sonë i duhet paraprakisht të fshijë pasojat e tyre nga vetëdija jonë. Zoti ndonjëherë na e ndërpret ëmbëlsinë e jetës përpara se ne të humbasim vetëdijshmërinë për të e të jepemi pas luksit të saj duke harruar qëllimin tonë. Që ne të mos mashtrohemi nga iluzioni se jemi krijuar për këtë rehati të përkohshme, Zoti na zgjon përmes “të këqijave” dhe na rikthen vigjilencën. C.S. Lewis ka thënë “Zoti na pëshpërit gjatë kënaqësive tona, na flet përmes ndërgjegjes sonë dhe bërtet gjatë vuajteve tona; vetëm Fjala e Tij mund të zgjojë një botë të shurdhër.”
Në mënyrë të ngjashme, Ibn el-Kajjim është shprehur: “Është në përputhje me Mëshirën e Tij (Të Plotfuqishmit dhe të Madhërishmit) që Ai e njollosi jetën e kësaj bote dhe e bëri atë të papërsosur. Këtë Ai e bëri që ne të mos ndiheshim të rehatuar e të sigurt në lidhje me të, por të aspironim lumturinë e pafundme nën strehimin dhe praninë e Tij. Pra, në të vërtetë, Ai i privoi ata, në mënyrë që t’i begatonte, i sprovoi që më pas t’i lehtësonte dhe u dërgoi vdekjen, për t’u dhënë bashkë me të edhe jetën e përtejme.”
Zoti e njeh më së miri prirjen njerëzore për pakujdesi dhe pasivitet, kështu që ndonjëherë Ai na zgjon nga hutimi. Ai gjithashtu e di se nuk ka gjë që na ngre në këmbë me më shumë vrull se sa fatkeqësia, kështu që Ai e gjallëron periodikisht jetën tonë përmes këtyre turbulencave. Me t’u zgjuar e rigjallëruar, qeniet njerëzore kuptojnë të vërtetën mbi ekzistencën e tyre dhe orientohen ngutshëm drejt të jetuarit për gjëra shumë më të mëdha se vetja. Kështu që, janë pikërisht këto të këqija përmes të cilave mbillen farat e përsosmërisë njerëzore dhe njerëzit jo vetëm që kuptojnë potencialin që kanë, por tejkalojnë veten: ata jetojnë me Zotin, prej Zotit dhe për Zotin, në këtë botë dhe në tjetrën.
Prodhimi i përsosmërisë njerëzore
“Sikur të donim, do ta ngrinim atë (me shpalljet Tona), por ai u mbërthye pas jetës tokësore dhe u dha pas dëshirave të veta. Shembulli i tij është si shembulli i qenit: nëse e ndjek, ai të nxjerr gjuhën, nëse largohesh, ai përsëri të nxjerr gjuhën. Ky është shembull i njerëzve, që mohojnë shpalljet Tona. Tregojua atyre këto ngjarje, në mënyrë që ata të mendojnë.” [7:176]
Brenda vetes, ne njerëzit fshehim karakteristika të mrekullueshme, të cilat jo vetëm janë të afta të përmirësojnë cilësinë e jetës sonë në këtë botë, por edhe na kujtojnë për vendin që na takon në të. Megjithatë, këto virtyte morale shpesh prangosen nga zinxhirët e rehatisë dhe vetëkënaqësisë dhe dalin në pah vetëm gjatë fatkeqësive dhe rrezikut. Gjatë krizave dhe tërmeteve shfaqen vlerat e guximit, bujarisë, vëllazërisë dhe altruizmit. Njerëzit e skllavëruar prej luksit të tyre nuk njohin përveçse guaskën e jashtme të humanitetit që kanë brenda vetes dhe nuk i lejojnë vetës të njohin potencialet e asnjë gjëje tjetër përveçse konsumit. Sprova të tilla si të qenit jetim, i pastrehë ose i uritur kanë nxjerrë në pah talentin dhe heroizmin e shumë personaliteteve të admirueshme rreth nesh. Këto sprova kanë skalitur brenda tyre virtytet e këmbënguljes dhe qëndrueshmërisë, të cilat u kanë mundësuar të drejtën e krijimit të historisë. Merrni parasysh mendjet e ndritura dhe zbulimet e mrekullueshme që u bënë të mundura përmes derdhjes se djersës, gjakut e lotëve. Ashtu si edhe në jetën tonë personale, çdo dështim i jep forcë vendosmërisë sonë të lëkundur dhe mundëson rilindjen e saj fill pasi vuajtjet e sprovave nisin të pakësohen. Kjo rilindje na ndihmon të kuptojmë se problemi i vërtetë nuk ishin retë e mëdha të zeza që na përndiqnin, por qepallat tona të rënduara që na pengonin të shihnim rrezet vezulluese të diellit.
Në librin e tij “Teodiseja Ireniane”, filozofi i njohur John Hick përshkruan se si “zhvillimi i shpirtit” vjen si rezultat i “përballjes me të keqen” në botë, dhe shpjegon se përsosmëria njerëzore nuk mund të lulëzojë dot në një botë pa tundime dhe mundësi zgjedhjeje. Si mund të lavdërohet një i burgosur prej dhjetë vitesh për mospërdorimin e lëndëve narkotike, ndërkohë që gjatë kësaj kohe ai nuk ka pasur qasje ndaj tyre? Si mund të shpërblehet një person për shmangien e rrugës së devijuar, kur në radhë të parë devijimi nuk ekziston? Në të vërtetë, në planin Hyjnor, jeta është si një ngjitje përgjatë një kodre, majën e së cilës njeriu mund ta arrijë vetëm duke kaluar nëpër rrugë me gjemba dhe duke luftuar kundër dobësisë njerëzore.
Në lidhje me majën e kësaj kodre, Zoti thotë, “Në të vërtetë, ata që nuk besojnë prej ithtarëve të Librit dhe idhujtarëve, do të hyjnë në zjarrin e Xhehenemit, në të cilin do të mbeten përgjithmonë. Ata janë krijesat më të këqija.” [98:6] Disa prej shoqëruesve të Profetit, paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të, si Ebu Hurejra (Allahu qoftë i kënaqur me të), e cilësuan këtë ajet si “më të mirë se engjëjt” dhe kjo për një arsye të qartë; ata që janë të prirur për të mëkatuar, por i përmbahen me durim rrugës së drejtë, tejkalojnë edhe engjëjt pa mëkate, të cilët nuk e kanë lirinë e zgjedhjes për t’iu larguar asaj rruge. Prandaj, kur ata të pastrohen nga mëkatet dhe të mbeten vetëm veprat e tyre të mira e të fituara me mund, engjëjt do të dynden rreth pallateve të tyre plot admirim, sic thuhet në ajetin që vijon: “Dhe engjëjt do të hyjnë tek ata nga çdo derë (e Xhenetit) (e do t’u thonë): “Shpëtimi qoftë mbi ju, për durimin që keni treguar (në jetën e kësaj bote)! Sa vendbanim i bukur që është ky!” [13:23-24]
Përfundim
Sikur e Vërteta të ishte sipas dëshirave të tyre, atëherë do të shkatërroheshin qiejt dhe Toka dhe gjithçka që gjendet në to. [23:71]
Kur shqyrtohet “problemi i së keqes” – sic paraqitet nga ateistët – kupton se, në fakt, kërkesat e tyre janë mjaft të thjeshta. Si fillim, ata kërkojnë një zot populist që të jetë në shërbim të masave; një Zot të pavendosur, sepse edhe masat vazhdimisht luhaten në përcaktimet e tyre rreth asaj që është e dëshirueshme dhe e padëshirueshme; një zot që nuk ka kurrfarë autonomie, përveç aftësisë për të përmbushur dëshira dhe për t’u shërbyer zotërinjve që Ai krijoi. Në këtë kuptim, ateistët pranojnë të besojnë në Zot, me kushtin që Ai të reshtë së qeni i Tillë dhe të pranojë jo vetëm që të mos jetë i barabartë me njeriun, por të jetë i nënshtruar ndaj tij. Së dyti, ateistët kërkojnë një qenie njerëzore të cilës i mungon aftësia e të qenit njerëzor; një qenie që nuk mund të bëjë mirë sepse nuk mund të bëjë keq, një qenie që funksionin si një orë e kurdisur apo si një robot; një qenie të reduktuar në një kukull, emocionet njerëzore të së cilës kontrollohen mekanikisht si të ishin drita semafori.
Në botën ideale të ateistëve, nuk ka lumturi sepse nuk ka trishtim dhe nuk ka sukses sepse nuk ka dështim. Njerëzit do t’i dinin paraprakisht pasojat e veprimeve të tyre, e duke mos pasur asnjë mundësi humbjeje, triumfi nuk do të kishte kurrfarë vlere. Njerëzit nuk do të privonin veten e tyre prej asgjëje, e kështu askush nuk do ta priste të ardhmen me ëndje. Askush nuk do të ishte i disavantazhuar në asnjë aspekt, që do të thotë se të gjithë do të formësoheshin në të njëjtën mënyrë, pa dallime në shëndet, pasuri, bukuri, reputacion dhe inteligjencë. Është interesante se si në ditët e sotme, sa më luksoze e pa vështirësi të jetë jeta e njeriut, aq më të pakuptimtë e sheh jetën ai dhe aq më shumë i drejtohet vetëvrasjes. Në mënyrë të ngjashme, të moshuarit, që dikur nxiteshin nga pasiguria për të punuar fort për t’i arritur gjërat, në çastin që ndalojnë së punuari dhe fillojnë të marrin pensionet e tyre, jeta u duket krejtësisht pa shije. Ndaj “bota ideale e boshatisur nga çdo e keqe” që kërkon ateisti është një botë e heshtur, e vdekur dhe e zbrazët; një botë që është më tragjike se gjithë vuajtjet e botës sonë të marra së bashku; një botë që na bën të falenderojmë Zotin që e ka lejuar vetëm në imagjinatën e ateistit.
Muslimani, nga ana tjetër, teksa reflekton mbi universin, arrin në përfundimin se gjithçka flet për Madhështinë e Urtësinë e Zotit dhe është i vetëdijshëm që një krijesë e kufizuar si qenia njerëzore, kurrë nuk mund të kuptojë plotësisht as Njërën e as Tjetrën. Përsa i përket “problemit të së keqes”, muslimanit i mjafton siguria dhe besimi që ka në Zot, edhe nëse nuk i njeh me imtësi detajet e shfaqjes së kësaj urtësie në ketë botë ose në tjetrën. Ashtu siç një musliman nuk i mohon atributet e Zotit për shkak të moskuptimit të plotë të hollësive të tyre, në po të njëjtën mënyrë ai vepron edhe me Urtësinë e Tij. Arsyeja se përse muslimani nuk e mohon Urtësinë e Zotit është pikërisht sepse ai ka përulësinë e nevojshme për të pranuar që nuk mund të kuptojë dot plotësisht vendimet e Tij. Për ta demonstruar këtë, le të imagjinojmë një musliman që qëndron pranë një të sëmuri që rënkon nga dhimbjet e shumta. Sigurisht që vuajtja e çdo krijese është e padëshirueshme, por ne themi se kjo mund të jetë një shlyerje për mëkatet e tij, ose një testim që i bëhet durimit të tij, ose ndëshkim për gjynahet që mund të ketë bërë, ose që Zoti mund të dojë ta ndalë atë për njëfarë kohe, në mënyrë që të mos të kryejë veprime që mund t’i dobësojnë besimin, ose ndoshta Zoti po ia forcon vendosmërinë për ta përgatitur për mundësi më të mëdha që e presin, ose… mundësitë janë të pafundme. Ndonëse mund të mos jemi në gjendje të specifikojmë saktësisht urtësinë që fshihet pas një sëmundjeje të caktuar, ne jemi të sigurt se pas çdo sprove ekzistojnë urtësi të padukshme. Bindja e palëkundur e muslimanit në këtë çështje dhe siguria e bazuar në fakte në një Zot që është i Gjithëditur shpjegon teodisenë e tyre dhe rezulton në përfundimin e mëposhtëm:
Ky univers, me të gjitha të këqijat e tij, të llojeve dhe shkallëve të ndryshme, është pikërisht ajo që një besimtar pret nga një Zot i Gjithëfuqishëm, i Gjithëdijshëm dhe Mëshirues; një Zot që e krijoi qenien njerëzore sic përshkruhet në Kur’an, për urtësitë e përmendura në Kur’an dhe për për pasojat portretizuara në Kur’an. Për këtë arsye, kur përballet me të keqen, muslimani nuk e gjen veten as në një dilemë teologjike e as në një zbrazëti të pashpresë. Në vend të saj, ai e sheh jetën me optimizëm dhe si një fazë të shkurtër të mbushur me mundësi të ekzistencës së tij të përjetshme.
Autori: Sh. Mohammad Elshinawy
